Ο ρεαλισμός του Heterofatalism και η πίστη στην αγάπη στον αιώνα της κόπωσης – Πέθανε;

Το heterofatalism δεν είναι μια (ακόμα) θεωρία για τον έρωτα αλλά ένα πολιτισμικό σύμπτωμα, η φυσική συνέπεια μιας κοινωνίας που κουράστηκε να παλεύει με προσδοκίες που δεν αντέχει να εκπληρώσει. Δεν πρόκειται για άρνηση της αγάπης αλλά για την εξάντληση ενός συστήματος πίστης που έστησε την ευτυχία πάνω στην ιδέα του «μαζί». Οι άνθρωποι δεν έγιναν πιο ψυχροί, έγιναν πιο προσεκτικοί, πιο δύσπιστοι απέναντι στην ανάγκη να εκτεθούν, πιο έτοιμοι να πληρώσουν το τίμημα της ειλικρίνειας παρά να ζήσουν μέσα σε ψευδαισθήσεις. Ο ρεαλισμός του heterofatalism -ίσως- δεν σκοτώνει την πίστη, αλλά τη μετακινεί από τις ρηχές λέξεις στις πράξεις, από τη βεβαιότητα στο ρίσκο, από τη λατρεία της διάρκειας στη σιωπηλή επιβίωση του συναισθήματος μέσα στην κόπωση.

«Αγάπα με αν τολμάς» και «σε διεκδικώ κάθε μέρα». Τέτοιου τύπου εκφράσεις μοιάζουν πολυτελείς σε μια γενιά που ντρέπεται για τα μεγάλα λόγια, που προτιμά να ειρωνεύεται το συναίσθημα παρά να το παραδεχτεί. Η εποχή έμαθε να φοβάται τον έρωτα, να τον θεωρεί αδυναμία, να επιλέγει τη νηφαλιότητα ως άμυνα. Κι όμως, πίσω από αυτόν τον έλεγχο, υπάρχει μια βαθιά ανάγκη να νιώσεις κάτι που δεν μετριέται σε αντιδράσεις, σε likes, σε επιβεβαιώσεις.

Πλέον επικρατεί μια σιωπή ανάμεσα στους ανθρώπους που δεν σημαίνει απόσταση αλλά επίγνωση. Οι σχέσεις δεν είναι πια θέαμα ούτε τρόπαιο που πρέπει να εκτεθεί. Όλο και περισσότεροι δεν θέλουν να βγάζουν ντελάλη πως βρήκαν τον άνθρωπό τους. Οι άνθρωποι κρατούν πίσω κάτι, σαν να κατάλαβαν ότι ό,τι προβάλλεται υπερβολικά φθείρεται πιο γρήγορα. Ότι ό,τι γίνεται παράδοση προς δημόσιο σχόλιο χάνει το ειδικό βάρος του.

Για δεκαετίες ο έρωτας αντιμετωπιζόταν ως δείκτης επιτυχίας

Αν παντρεύτηκες, τα κατάφερες. Αν έχεις σχέση, σημαίνει ότι είσαι επιθυμητός. Αν προβάλλεις μια αρμονική εικόνα, είσαι ισορροπημένος άνθρωπος. Αυτή η λογική στήριξε κοινωνικές συμβάσεις, οικογένειες, μέσα ενημέρωσης. Η σχέση έγινε εργαλείο κοινωνικής αναγνώρισης. Μόνο που στο εσωτερικό αυτής της βιτρίνας υπήρχε μια διαφορετική πραγματικότητα. Όταν η απόσταση ανάμεσα στην εικόνα και στην αλήθεια μεγαλώνει, στο τέλος δεν πιστεύεις τίποτα από τα δύο.

Σήμερα ο έρωτας δεν απορρίπτεται, απλώς απομυθοποιείται. Η σχέση δεν είναι πια κέντρο βάρους αλλά μέρος ενός ευρύτερου συνόλου που περιλαμβάνει τη δουλειά, τη φιλία, την ατομική πορεία. Σε μια κοινωνία που έμαθε να θεωρεί το «μαζί» υπέρτατη αξία, αυτό ακούγεται σχεδόν αιρετικό. Ωστόσο φαίνεται πως η εποχή γύρισε σελίδα. Ο άνθρωπος γίνεται κέντρο και η σχέση παύει να είναι ο μηχανισμός που τον ορίζει. Το άτομο δεν θέλει πια να χαθεί μέσα στην αγάπη, θέλει να τη βιώσει χωρίς να ακυρώσει την ατομικότητά του.

Μέσα σε αυτή τη μετατόπιση εμφανίστηκε ο όρος heterofatalism

Το φαινόμενο περιγράφει την πεποίθηση ότι οι σύγχρονες σχέσεις είναι καταδικασμένες να φθαρούν. Ότι η προσπάθεια, όσο ειλικρινής κι αν είναι, θα οδηγήσει στο ίδιο σημείο: παρεξήγηση, απομάκρυνση, εξάντληση. Δεν είναι ιδεολογία ούτε επιστημονική θεωρία. Είναι μια ψυχική στάση που γεννήθηκε μέσα από την εμπειρία της ματαίωσης. Συνδυάζει την ανάγκη για ρεαλισμό με την αίσθηση ότι το συναίσθημα δεν μπορεί πια να αντέξει το βάρος της σωτηρίας.

Στην καλύτερη εκδοχή του, το heterofatalism είναι μια μορφή ειλικρίνειας. Ένα είδος καθαρότητας που παραδέχεται πως η αγάπη δεν λύνει τίποτα, απλώς συνοδεύει ό,τι δεν λύνεται. Στην πιο επικίνδυνη, όμως, γίνεται αυτοπροφητεία. Όταν μπαίνεις σε μια σχέση περιμένοντας να πληγωθείς, επιβεβαιώνεις τη σκέψη σου. Κάθε ανθρώπινη αδυναμία τη μεταφράζεις σε προδοσία, κάθε απόσταση σε αδιαφορία. Ο ρεαλισμός μετατρέπεται σε φόβο και η επιφυλακτικότητα σε άμυνα. Αυτό που ξεκίνησε ως προστασία καταλήγει σε απομόνωση.

Η κόπωση δεν είναι κυνισμός

Είναι το φυσικό αποτέλεσμα μιας εποχής που ζητά από τους ανθρώπους να είναι ταυτόχρονα ευαίσθητοι και αυτάρκεις. Οι σχέσεις έγιναν άσκηση αντοχής. Η υπερβολική ανάλυση, η συνεχής αυτοπαρατήρηση και η ανάγκη για πλήρη διαφάνεια συχνά εξαντλούν τη χαρά της απλότητας. Όταν κάθε συναίσθημα χρειάζεται εξήγηση και κάθε σιωπή προκαλεί υποψίες, χάνεται η οικειότητα. Ο έρωτας γίνεται μια μορφή διοικητικής διαδικασίας όπου οι άνθρωποι λογοδοτούν για το πώς νιώθουν αντί να το ζουν.

Η τεχνολογία έκανε τη σχέση δημόσιο γεγονός. Το ιδιωτικό έγινε θέαμα. Το δείπνο, το ταξίδι, το βλέμμα απέκτησαν κοινό. Στην αρχή αυτό έμοιαζε με ρομαντισμό, τώρα μοιάζει με υποχρέωση. Όταν δεν προβάλλεις τη σχέση σου, θεωρείται πως κάτι κρύβεις. Όμως το συναίσθημα που χρειάζεται επιβεβαίωση παύει να είναι αυθεντικό. Έτσι γεννιέται η επιστροφή στην ιδιωτικότητα. Όχι ως μυστικοπάθεια, αλλά ως τρόπος προστασίας από τη φλυαρία των άλλων. Μια νέα σεμνότητα γεννιέται μέσα από την υπερβολή της έκθεσης.

Η επιθυμία για αυτονομία δεν είναι αδυναμία. Είναι το αντίδοτο σε μια εποχή που μπέρδεψε την οικειότητα με τη συγχώνευση. Οι άνθρωποι θέλουν να διατηρήσουν την ακεραιότητά τους. Θέλουν να υπάρχουν ολόκληροι, όχι ως μισά που αναζητούν το συμπλήρωμα τους. Το heterofatalism, αν ιδωθεί καθαρά, είναι η προσπάθεια να επαναπροσδιοριστεί αυτή η ισορροπία. Να μπορείς να δεθείς χωρίς να ακυρωθείς. Να πιστεύεις στην αγάπη χωρίς να χρειάζεται να τη μετατρέψεις σε σύστημα πίστης.

Η εξάντληση των μεγάλων αφηγημάτων για τον έρωτα δεν σημαίνει το τέλος του

Σημαίνει πως οι άνθρωποι κουράστηκαν να παίζουν ρόλους. Ο ρομαντισμός δεν εξαφανίστηκε, απλώς έπαψε να ζητάει διάρκεια για να αποδείξει την αξία του. Ο έρωτας δεν είναι υπόσχεση αιωνιότητας αλλά στιγμή συνειδητότητας. Δεν χρειάζεται δραματοποιημένα συναισθήματα, χρειάζεται καθαρή παρουσία. Η αγάπη δεν σώζει, απλώς φανερώνει ποιοι είμαστε όταν παύουμε να κρυβόμαστε.

Η εποχή αυτή γεννά ένα νέο είδος ειλικρίνειας. Ο άνθρωπος αναγνωρίζει πως η τρυφερότητα είναι πράξη θάρρους. Ότι το να δείχνεις ενδιαφέρον χωρίς να περιμένεις αντάλλαγμα είναι σπάνιο. Ότι η εμπιστοσύνη δεν είναι αφέλεια, είναι επιλογή ωριμότητας. Το heterofatalism δεν σκοτώνει την πίστη, τη μετακινεί σε ένα άλλο επίπεδο. Από το συναισθηματικό θέαμα περνάμε στη συναισθηματική ευθύνη. Από τη λατρεία της διάρκειας περνάμε στη σιωπηλή συνέπεια. Από τη θεωρία περνάμε στην πράξη.

Η αγάπη δεν χρειάζεται πια να αποδεικνύεται

Δεν χρειάζεται βεβαιότητες, χρειάζεται χαρακτήρα. Οι άνθρωποι δεν ζητούν το θαύμα, ζητούν το πραγματικό. Το heterofatalism μπορεί να μην είναι απόρριψη του ρομαντισμού αλλά η στιγμή που ο ρομαντισμός αποδέχεται πως δεν έχει πια την πολυτέλεια της αυταπάτης. Μέσα σε αυτή την κόπωση υπάρχει μια νέα μορφή ελπίδας: η ησυχία. Όταν οι φωνές των προσδοκιών σωπαίνουν, μπορείς να ακούσεις τι πραγματικά θέλεις.

Κάθε εποχή έχει τη δική της μορφή πίστης. Η δική μας ίσως είναι η πίστη στη διαύγεια. Στην καθαρή ματιά που βλέπει τον άλλον χωρίς να θέλει να τον αλλάξει. Στην απλότητα που δεν χρειάζεται να μεγεθυνθεί για να υπάρξει. Ο έρωτας παραμένει η πιο ανθρώπινη μας αδυναμία και ταυτόχρονα η πιο πεισματάρα μας δύναμη. Μπορεί να έχει χάσει την αίγλη του παραμυθιού, αλλά απέκτησε την τιμιότητα της πραγματικότητας.